ကုန်သွယ်မှုနှင့် ပဋိပက္ခများ ” မြန်မာ-တရုတ် ဆက်ဆံရေးကို ပုံဖော်ခြင်း”

စာတမ်းခေါင်းစဉ်  – ကုန်သွယ်မှုနှင့် ပဋိပက္ခများ ” မြန်မာ-တရုတ် ဆက်ဆံရေးကို ပုံဖော်ခြင်း”

ရေးသားသူ – International Crisis Group 

ထုတ်ဝေသည့်အဖွဲ့အစည်း – International Crisis Group 

ထုတ်ဝေသည့်ကာလ – ၂၀၂၀ မတ် 

စာတမ်းအပြည့်အစုံရယူရန် – Commerce and Conflict: Navigating Myanmar’s China Relationship

သုတေသနစာတမ်းမိတ်ဆက် 

ကုန်သွယ်ရေး၊ ရင်းနှီးမြုပ်နှံမှု စတာတွေဟာ နိုင်ငံတခုဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်ရေးအတွက် အရေးပါသလို အပြန်အလှန်ကူးလူဆက်ဆံမှုတွေကလည်း နိုင်ငံနှစ်နိုင်ငံအကြား ဆက်ဆံရေးကို လွှမ်းမိုးပုံဖော်နေတဲ့ ညွှန်းကိန်းတွေလည်း ဖြစ်ပါတယ်။ ဒါပေမဲ့ ကုန်သွယ်ရေးနဲ့ ရင်းနှီးမြုပ်နှံမှုတိုင်းကတော့ နိုင်ငံရဲ့ ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်မှုကို မဖော်ဆောင်နိုင်ပါဘူး။ အထူးသဖြင့် ပဋိပက္ခဒေသတွေမှာ ဆောင်ရွက်နေတဲ့ စီးပွားရေးနဲ့ ရင်းနှီးမြှုပ်နှံမှု လုပ်ငန်းတွေဟာ အသွားနှစ်ဖက်ပါတဲ့ ဓားလိုပါပဲ။ ဒေသခံတွေရဲ့ ဘ၀ကို တိုးတက်ကောင်းမွန်ဖို့အတွက် စီးပွားရေးအခွင့်အလမ်းသစ်တွေ ဖော်ဆောင်ပေးဖို့လိုပေမဲ့ လုပ်ပုံလုပ်နည်း မမှန်ခဲ့ရင် ပြည်သူလူထုရဲ့အကျိုးစီးပွားထက် လက်နက်ကိုင်တွေနဲ့ ၎င်းတို့နဲ့ အကျိုးစီးပွားချင်းထိစပ်နေတဲ့ သူတွေရဲ့ အကျိုးစီးပွားကိုပဲ ဖော်ဆောင်သလိုဖြစ်ပြီး လက်နက်ကိုင်ပဋိပက္ခတွေကိုလည်း ပိုမိုကြီးထွားလာစေနိုင်ပါတယ်။ အလားတူပဲ နှစ်နိုင်ငံဆက်ဆံရေးကောင်းမွန်ဖို့ဆိုရင်လည်း မျှတတဲ့ ကုန်သွယ်ရေးနဲ့ နှစ်ဦးနှစ်ဖက် အကျိုးစီးပွားကို ဖော်ဆောင်ပေးတဲ့ ရင်းနှီးမြုပ်နှံမှုတွေ ရှိဖို့လိုပါတယ်။ 

International Crisis Group(ICG)က ထုတ်ဝေတဲ့ Commerce and Conflict: Navigating Myanmar’s China Relationship (ကုန်သွယ်မှုနှင့် ပဋိပက္ခများ – မြန်မာ-တရုတ် ဆက်ဆံရေးကိုပုံဖော်ခြင်း) သုတေသနစာတမ်းဟာ နှစ်နိုင်ငံကူးလူးဆက်ဆံမှုများလာခြင်းကြောင့် တိုးပွားလာတဲ့ ကုန်သွယ်ရေးနဲ့ ရင်းနှီးမြှုပ်နှံမှုတွေကတဆင့် ပဋိပက္ခအပေါ်သက်ရောက်မှုတွေကို လေ့လာဆန်းစစ်ထားတာပါ။ ဒါအပြင် ဆက်ဆံရာမှာ မြန်မာနိုင်ငံရဲ့  ငြိမ်းချမ်းရေးဖြစ်စဉ်အပေါ် တရုတ်ရဲ့  ရှုမြင်ချက်တွေကိုလည်း သုံးသပ်ထားတာ တွေ့ရပါတယ်။ ဒီသုတေသနစာတမ်းမှာ လွတ်လပ်ရေးရပြီးစ ကာလကနေ မျက်မှောက်ခေတ်အထိ တရုတ်-မြန်မာဆက်ဆံရေးကို သုံးသပ်ထားပြီး နောက်ပိုင်းမှာတော့ တရုတ်-မြန်မာစီးပွားရေးစင်္ကြံလမ်း(China-Myanmar Economic Corridor – CMEC)၊ တစ်ရှူးငှက်ပျော၊ ဖရဲ၊ သခွား စတဲ့ မြန်မာ့လယ်ယာကဏ္ဍမှာ တရုတ်နိုင်ငံရဲ့ ရင်းနှီးမြုပ်နှံမှုတွေ၊ ကရင်ပြည်နယ်မှာရှိတဲ့ ရွှေကုက္ကိုလ်မြို့သစ်စီမံကိန်း စတာတွေကို ပဋိပက္ခ ရှုထောင့်အမြင်ကနေ လေ့လာထားပါတယ်။  

သုတေသနစာတမ်းအဖွင့်ကိုတော့ မြန်မာ-တရုတ် သံတမန်ဆက်ဆံရေး အခြေအနေကို သုံးသပ်တာနဲ့ စဖွင့်ထားပါတယ်။ စာတမ်းက မြန်မာ-တရုတ် ဆက်ဆံရေးဟာ အချင်းချင်း အပြန်အလှန် မယုံကြည်မှုအပေါ် အခြေတည်ထားတယ်လို့ ဆိုပါတယ်။ ၁၉၄၈ – ၁၉၈၈ ခုနှစ်၊ အနှစ်လေးဆယ် ကာလအတွင်းမှာ ကူမင်တန်ကျူးကျော်မှု၊ တရုတ်ပြည်ယဉ်ကျေးမှုတော်လှန်ရေးရဲ့ အကျိုးဆက်ဖြစ်ပြီး ၁၉၆၇ ခုနှစ်မှာ ဖြစ်ပွားခဲ့တဲ့ တရုတ်-မြန်မာ အဓိကရုဏ်း၊ ဗမာပြည်ကွန်မြူနစ်ပါတီအရေး စတာတွေကြောင့် နှစ်နိုင်ငံ သံတမန် ဆက်ဆံရေးအပေါ် သက်ရောက်မှုတွေများစွာ ရှိခဲ့ပါတယ်။ 

၁၉၈၈ -၂၀၁၀ ခုနှစ်တွေအတွင်း တပ်မတော်အစိုးရလက်ထက်မှာတော့ အနောက်နိုင်ငံတွေရဲ့ ဖယ်ကြဉ်မှုနဲ့ စီးပွားရေး ပိတ်ဆို့မှုတို့ကို ရင်ဆိုင်ခဲ့ရတဲ့ မြန်မာအစိုးရဟာ တရုတ်နိုင်ငံအပေါ် များစွာ မှီခိုအားထားခဲ့ရတယ်လို့ စာတမ်းကဆိုပါတယ်။ အထူးသဖြင့် ၂၀၀၇ ခုနှစ်က ကုလသမဂ္ဂလုံခြုံရေးကောင်စီမှာ မြန်မာနိုင်ငံလူ့အခွင့်အရေးနဲ့ပတ်သက်ပြီး တပ်မတော်အစိုးရကို အရေးယူဖို့ အဆိုတင်တဲ့အခါ တရုတ်နိုင်ငံက(ရုရှားနိုင်ငံနဲ့အတူ) ဗီတိုအာဏာသုံးပြီး ပယ်ချခဲ့ပါတယ်။ ဒါဟာ ၁၉၇၃ ခုနှစ်ကစလို့ တရုတ်နိုင်ငံဟာ ထိုင်ဝမ်အရေးနဲ့ ပတ်သက်ခြင်းမရှိဘဲ ကောင်စီရဲ့အဆိုတခုကို ပထမဆုံးအကြိမ် ဗီတိုအာဏာသုံးပြီး ပယ်ချခြင်းလည်း ဖြစ်တယ်လို့ စာတမ်းက ထောက်ပြပါတယ်။ တရုတ်ဟာ မြန်မာ့အရေးနဲ့ပတ်သက်ပြီး ဗီတိုမသုံးခင်မှာ မွန်ဂိုလီးယားအရေး(၁၉၅၅)၊ ဘင်္ဂလားဒေ့ရှ်အရေး(၁၉၇၂)၊ ဂွာတီမာလာအရေး(၁၉၉၇)၊ ကိုဆိုဗိုအရေး(၁၉၉၉) တွေမှာ ဗီတိုသုံးစွဲခဲ့တယ်လို့ လုံခြုံရေးကောင်စီ ဗီတိုအာဏာသုံးတဲ့နိုင်ငံတွေစာရင်းမှာ ဖော်ပြထားတာကို တွေ့ရပါတယ်။ တပ်မတော်အစိုးရကို စစ်ရေး၊ စီးပွားရေးအပြင် နိုင်ငံတကာမျက်နှာစာမှာပါ အထောက်အပံ့ပေးခဲ့လို့ မြန်မာနိုင်ငံ ပြည်သူလူထုအတွင်းမှာ တရုတ်ဆန့်ကျင်ရေး သဘောထားတွေ ကျယ်ကျယ်ပြန့်ပြန့် ပေါ်ပေါက်ခဲ့တယ်လို့ စာတမ်းက ဆွေးနွေးထားပါတယ်။ 

ငြိမ်းချမ်းရေးနဲ့ ပတ်သက်ရင် တပ်မတော်အစိုးရလက်ထက်မှာ တရုတ်နယ်စပ်မှာ လက်နက်ကိုင်ပဋိပက္ခတွေ မရှိသလောက်နည်းပါးခဲ့ပါတယ်။ အစိုးရအကူးအပြောင်းကာလ၊ ၂၀၁၁ ခုနှစ်မှာတော့ နယ်ခြားစောင့်တပ်ဖွဲ့စည်းရာမှာ ကချင်လွတ်မြောက်ရေးတပ်မတော်(KIA)နဲ့ သဘောထားကွဲလွဲခဲ့တဲ့အတွက် ကေအိုင်အေနဲ့ တပ်မတော်ကြား အနှစ် ၂၀ နီးပါး ကြာမြင့်ခဲ့တဲ့ အပစ်အခတ်ရပ်စဲရေး သဘောတူညီချက်ဟာ ကျိုးပေါက်ခဲ့ပါတယ်။  

ကိုးကန့်ဒေသမှာ ဖြစ်ပွားခဲ့တဲ့ တိုက်ပွဲတွေကြောင့် တရုတ်နိုင်ငံအတွင်းက တရုတ်နိုင်ငံသားတွေ သေဆုံးမှုရှိခဲ့ပြီး နှစ်နိုင်ငံဆက်ဆံရေးကို ပိုဆိုးစေတဲ့အချက်ကတော့ သမ္မတ ဦးသိန်းစိန်အစိုးရက ၂၀၁၁ ခုနှစ်မှာ မြစ်ဆုံစီမံကိန်းကို ရပ်တန့်စေခဲ့တာတွေဖြစ်ပါတယ်။ ဒီလိုရပ်တန့်စေခဲ့တဲ့အတွက် တရုတ်တို့အနေနဲ့ တုန်လှုပ်အံ့ဩခဲ့ရပြီး သမ္မတ ဦးသိန်းစိန်လက်ထက်မှာ မြန်မာ-တရုတ်ဆက်ဆံရေးဟာ သိသိသာသာ ကျဆင်းခဲ့ရတယ်လို့ စာတမ်းက သုံးသပ်ထားပါတယ်။  

၂၀၁၆ ခုနှစ်မှာ တက်လာတဲ့ အမျိုးသားဒီမိုကရေစီအဖွဲ့ချုပ်(NLD) အစိုးရလက်ထက်မှာတော့ ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည်ရဲ့ အနောက်ကမ္ဘာနဲ့ ရင်းနှီးတဲ့ဆက်ဆံရေးကြောင့် တရုတ်နိုင်ငံနဲ့ ဆက်ဆံရေးပိုမိုဆိုးရွားလာနိုင်တယ်လို့ ခန့်မှန်းခဲ့ကြပါတယ်။ ဒါပေမဲ့ ဘင်္ဂါလီ(မူရင်း – ရိုဟင်ဂျာ)အကျပ်အတည်းနဲ့ တရုတ်နယ်စပ်က လက်နက်ကိုင်ပဋိပက္ခတွေကြောင့် တရုတ်နိုင်ငံအပေါ် ပြန်လည်မှီခိုလာရပါတယ်။ ဒီအချက်တွေအပြင် အစိုးရမဖြစ်ခင် ၂၀၁၅ ခုနှစ် ရွေးကောက်ပွဲ မလုပ်ခင်ကတည်းက NLD ခေါင်းဆောင် ဒေါ်အောင်ဆန်းစုကြည်နဲ့ ရင်းနှီးတဲ့ဆက်ဆံရေး ထူထောင်နိုင်ခဲ့တဲ့အကြောင်းတွေ ရေးသားထားတာကိုလည်း ဝေဝေဆာဆာနဲ့ ဖတ်ရှုရမှာပါ။ 

စာတမ်းက ဆက်လက်သုံးသပ်ရာမှာ တရုတ်နိုင်ငံအနေနဲ့ တိုင်းရင်းသားလက်နက်ကိုင်တွေအပေါ် လွှမ်းမိုးမှုဟာ အတိုင်းအတာ တခုအထိသာရှိတယ်လို့ ဆိုပါတယ်။ ၂၀၁၅ ခုနှစ်ကတည်းက ရှေ့မတိုး နောက်မဆုတ်သာ ဖြစ်နေတဲ့ ငြိမ်းချမ်းရေးဖြစ်စဉ်က တရုတ်-မြန်မာ စီးပွားရေးစင်္ကြံ ဖော်ဆောင်ဖို့ကို ဦးတည်စေတယ်။ တရုတ်အနေနဲ့ မြန်မာ့ငြိမ်းချမ်း‌ရေးဖြစ်စဉ်နဲ့ပတ်သက်လို့ နိုင်ငံရေးအရ ပြေလည်တာ၊ စစ်ရေးအရ အောင်နိုင်ပြီး လုံးဝငြိမ်းချမ်းရေးရရှိတာမျိုးတွေထက် စီးပွားရေးအရပေါင်းစပ်ပြီး အပစ်ရပ် တည်ငြိမ်နေတာမျိုးကို ပိုလိုလားတယ်။ နောက်တချက်က တရုတ်-မြန်မာ စီးပွားရေးစင်္ကြံစီမံကိန်းတွေက ရှမ်းနဲ့ ရခိုင်ပြည်နယ်ထဲက လက်နက်ကိုင်ပဋိပက္ခဖြစ်ပွားနေတဲ့ နေရာတွေနဲ့ နီးကပ်စွာတည်ရှိနေတယ်။ ပဋိပက္ခဖြစ်ပွားရာ နယ်မြေတွေမှာရှိတဲ့ စီမံကိန်းတွေဟာ ဒေသခံတွေရဲ့ သမိုင်းနောက်ခံနဲ့ လက်ရှိနိုင်ငံရေး၊ စီးပွားရေး အခြေအနေတွေကို လျစ်လျူရှုခဲ့မယ်ဆိုရင် ပြည်သူလူထုအတွက် မျှော်မှန်းသလောက် အကျိုးဖြစ်ထွန်းမှု မရှိနိုင်ဘူးလို့ လေ့လာသုံးသပ်ထားပါတယ်။  

တရားမဝင် ကုန်သွယ်မှုနဲ့ စိုက်ပျိုးရေးကဏ္ဍကို ချိတ်ဆက်သုံးသပ်ပြရာမှာ တရားမဝင်ကုန်သွယ်ရုံသာမကတော့ဘဲ တရုတ်လုပ်ငန်းရှင်တွေအနေနဲ့ ကိုယ်တိုင်ရင်းနှီးမြှုပ်နှံ စိုက်ပျိုးထုတ်လုပ်လာကြတယ်လို့ စာတမ်းက ရေးသားထားပါတယ်။ တစ်ရှူးငှက်ပျောစိုက်ပျိုးတာနဲ့ ဖရဲစိုက်ပျိုးရေးလုပ်ငန်းတွေမှာ မြန်မာနိုင်ငံသား အမည်ခံ ငှားရမ်းလုပ်ကိုင်ကြလေ့ရှိပါတယ်။ နိုင်ငံတော်နဲ့ ဒေသခံမြေပိုင်ရှင်များ အနေနဲ့ အခွန်အခ၊ မြေငှားခနဲ့ အခြေခံအလုပ်သမားတွေအတွက် ပိုမိုများပြားတဲ့ လုပ်ခငွေတွေကို ရေတိုအကျိုးအမြတ်အနေနဲ့ ရရှိကြပါတယ်။ ရေရှည်မှာတော့ လူဝင်မှုကြီးကြပ်ရေး ပြဿနာနဲ့ ဓာတုမြေဩဇာနဲ့ ပိုးသတ်ဆေးတွေကြောင့် မြေပြင်မှာလုပ်ကိုင်နေသူတွေရဲ့ ကျန်းမာရေး၊ သဘာဝပတ်ဝန်းကျင်နဲ့ အခြားသီးနှံစိုက်ပျိုးမှုတွေကို ထိခိုက်စေပါတယ်။ သတိပြုစရာအချက်ကတော့ အစိုးရသာမက လက်နက်ကိုင်အဖွဲ့အစည်းတွေကလည်း သူတို့ထိန်းချုပ်ရာ နယ်မြေအသီးသီးမှာ အခွန်အခတွေ ရရှိတတ်ကြလို့ လက်နက်ကိုင်ပဋိပက္ခတွေကို ပိုမို ဖြစ်ပွားစေနိုင်ပါတယ်။ အားနည်းချက်တွေကို ထောက်ပြခဲ့ပေမဲ့ သေချာစွာထိန်းချုပ်ကိုင်တွယ်ပြီး ရေရှည်စဉ်ဆက်မပြတ်တိုးတက်ရေးကိုပါ ထည့်သွင်းစဉ်းစားနိုင်မယ်ဆိုရင် မြန်မာ့လယ်ယာကဏ္ဍမှာ တရုတ်ရဲ့ ရင်းနှီးမြုပ်နှံမှုတွေဟာ မြန်မာ့စီးပွားရေး ဖွံ့ဖြိုးတိုးတက်စေနိုင်တယ်လို့ စာတမ်းက ဆိုပါတယ်။ 

ဒီနှစ်ပိုင်းတွေအတွင်းမှာ ထင်ရှားလာတဲ့ တရုတ်ရင်းနှီးမြှုပ်နှံမှုဖြစ်တဲ့ ရွှေကုက္ကိုလ်စီမံကိန်းကို တရုတ်ရဲ့ နာမည်ကျော် မဟာဗျူဟာ စီမံကိန်းဖြစ်တဲ့ ခါးပတ်တကွင်းလမ်းတစင်းစီမံကိန်း(Belt and Road Initiative – BRI) နဲ့ချိတ်ဆက်ပြသလေ့ရှိပါတယ်။ လက်နက်ကိုင်ထိန်းချုပ်နယ်မြေမှာရှိတဲ့ ရွှေကုက္ကိုလ်စီမံကိန်းဟာ မြန်မာနိုင်ငံရင်းနှီးမြှုပ်နှံမှုကော်မရှင်(Myanmar Investment Commission – MIC) ကခွင့်ပြုတဲ့ ပမာဏထက် ကျော်လွန်နေမှု၊ လျှပ်စစ်မီးကို တရားမဝင် နိုင်ငံဖြတ်ကျော် သုံးစွဲမှုတွေအပြင် လောင်းကစားလုပ်ငန်းတွေကဖြစ်ပေါ်လာနိုင်တဲ့ လူမှုရေးပြဿနာတွေကြောင့် နယ်ခြားစောင့်တပ်နဲ့ ကရင်အမျိုးသားအစည်းအရုံး(KNU) တို့အကြား နိုင်ငံရေးအရ ပဋိပက္ခဖြစ်လာနိုင်မှုတွေကိုလည်း စာတမ်းက သုံးသပ်ထားပါတယ်။ 

အချုပ်မှာတော့ တရုတ်စီမံကိန်းတွေဟာ မြန်မာနိုင်ငံအတွက် ပဋိပက္ခတွေကို တိုးမြင့်လာစေနိုင်တဲ့ အလားအလာတွေရှိနေသလို တရုတ်နိုင်ငံအတွက်တော့ ဂုဏ်သိက္ခာကို ထိခိုက်မှုတွေနဲ့ စီမံကိန်းတွေအကောင်အထည်ရာမှာ စိန်ခေါ်မှုတွေ မြင့်မားလာနိုင်ပါတယ်လို့ ဆိုပါတယ်။ မြန်မာနိုင်ငံအနေနဲ့ ဒီစီမံကိန်းတွေကို ဆွေးနွေးညှိနှိုင်းရာမှာနဲ့ အကောင်အထည်ဖော်ရာမှာ ပိုမိုကောင်းမွန်စွာ ကိုင်တွယ်နိုင်ဖို့နဲ့ ပိုပြီးပွင့်လင်းမြင်သာဖို့လိုပါတယ်။  ဒါပေမဲ့ မြန်မာနိုင်ငံမှာ ဒီအချက်အလက်တွေကို အောင်မြင်စွာ အကောင်အထည်ဖော်နိုင်ဖို့က စွမ်းဆောင်ရည်ပိုင်းမှာ အကန့်အသတ်တွေရှိနေပါတယ်။ ဒါကြောင့် တရုတ်အနေနဲ့လည်း စီမံကိန်းတွေကို ထိန်းကျောင်းနိုင်ဖို့နဲ့ ဒီစီမံကိန်းတွေကနေ မြန်မာနိုင်ငံနဲ့ ပြည်သူလူထုကို အကျိုးဖြစ်ထွန်းစေနိုင်ဖို့ စဉ်းစားဆောင်ရွက်သင့်တယ်လို့ အကြံပြုထားပါတယ်။ 

သန့်အောင်ပိုင်